धोकापरिचयमानसिक आरोग्य ही आपल्या आयुष्याची एक महत्त्वाची कडी आहे. शरीराला जशी आजार होतात, तसंच मनालाही त्रास होऊ शकतो. त्याकडे आपण अनेकदा दुर्लक्ष करतो. स्किझोफ्रेनिया हा असाच एक गंभीर मानसिक आजार आहे. सुरुवातीच्या काळात त्याची चिन्हे ओळखून योग्य उपचार घेतले तर रुग्ण चांगल्या प्रकारे आयुष्य जगू शकतो. मात्र त्याकडे दुर्लक्ष झाल्यास उपचार कठीण होतात आणि धोका वाढतो.
स्किझोफ्रेनियाचे सुरुवातीचे ठळक लक्षणे
१. विचार आणि वर्तनामध्ये बदल
अचानक व्यक्तीचं बोलणं समजेनासं होतं, वाक्ये अपुर्या तर्काने जोडली जातात. इतरांना विचित्र किंवा विखुरलेलं वाटणारं बोलणं हे एक महत्त्वाचं लक्षण आहे.
२. शंका आणि भ्रम
आजुबाजूला कुणीतरी कट करतंय, त्याला इजा पोहोचवायची आहे अशी निराधार भीती सतत मनात असणे. काही वेळा रुग्णाला इतर लोक आपल्याला निरीक्षण करत आहेत असं वाटू लागते.
३. अशा गोष्टी दिसणे किंवा ऐकू येणे ज्या प्रत्यक्षात नसतात
याला हॅल्युसिनेशन म्हणतात. काही वेळा रुग्णांना आवाज ऐकू येतात किंवा एखादं व्यक्ती त्यांच्याभोवती असल्याचा भास होतो, प्रत्यक्षात तसं काहीच नसतं.
४. भावनिक थंडेपणा
रुग्णाच्या चेहर्यावर भाव नसतात, हसू, आनंद किंवा दु:ख व्यक्त होत नाही. घरच्यांशी संवाद कमी होतो, एकटेपणाची सवय जडते.
५. दैनंदिन आयुष्यात बदल
कामात रस कमी होतो, अभ्यास किंवा नोकरीकडे दुर्लक्ष, वैयक्तिक स्वच्छतेत कमतरता दिसते. मित्रांपासून, कुटुंबापासून दूर राहण्याची प्रवृत्ती वाढते.
धोका का वाढतो?
या आजाराकडे सुरुवातीला फक्त “सवय”, “स्वभाव” किंवा “ताण-तणाव” समजून दुर्लक्ष केलं जातं. पण स्किझोफ्रेनिया वाढत गेला की रुग्ण वास्तवाशी संपर्क हरवतो. वेळेत निदान व उपचार न झाल्यास सामाजिक, कौटुंबिक नातेसंबंध आणि व्यावसायिक आयुष्य पूर्णपणे विस्कळीत होऊ शकतात. काही वेळा आत्महानीची प्रवृत्तीही वाढते.
उपाय आणि जागरूकता
- मानसिक आरोग्य तज्ञांचा सल्ला घेणे हे पहिले पाऊल आहे.
- औषधोपचार आणि समुपदेशनामुळे मोठ्या प्रमाणात सुधारणा शक्य आहे.
- कुटुंब व मित्रांचा आधार, संयम आणि प्रेम यामुळे रुग्णाला सुरक्षितता वाटते.
- समाजात मानसिक आरोग्याबद्दल उघडपणे बोलणं गरजेचं आहे.
तज्ज्ञांचा सल्ला
डॉ. अमोल (सायकियाट्री व न्यूरोसायकॉलॉजिस्ट, औरंगाबाद/छत्रपती संभाजीनगर) यांच्या मते, स्किझोफ्रेनियासारखे आजार गुपचूप वाढतात, पण वेळेत निदान आणि योग्य उपचार केल्यास रुग्णाला सामान्य आयुष्य जगता येऊ शकतं. त्यामुळे सुरुवातीच्या लक्षणांकडे दुर्लक्ष न करता त्वरित तज्ञांचा सल्ला घेणे अत्यावश्यक आहे.
शेवटची टिप
मनाचे आजार मान्य करणे हे कमजोरीचं लक्षण नाही; उलट ते आरोग्यदायी जीवनाकडे टाकलेलं धाडसी पाऊल आहे. जागरूकता, संवेदनशीलता आणि योग्य वेळी उपचार हेच यशस्वी जीवनाचं रहस्य आहे.
