डॉ. अमोल देशमुख – मनोविकार आणि मेंदूविकार तज्ञ
“माझी झोप गेलेली आहे. सतत विचार चालू असतात. डोळे मिटले तरी डोकं थांबतच नाही.”
अशी तक्रार करणारे अनेक रुग्ण माझ्याकडे येतात.
ते कामात यशस्वी असतात, कौटुंबिक जबाबदाऱ्या निभावत असतात – पण रात्रीचं समाधान आणि झोप त्यांना गवसलेली नसते.
झोप – केवळ विश्रांती नव्हे, तर मानसिक पुनर्बांधणी
आपण दिवसभरात शारीरिक थकवा अनुभवतो, पण मेंदूही तितकाच काम करतो.
झोप ही वेळ असते जेव्हा मेंदू स्वतःची दुरुस्ती करतो, आठवणी प्रक्रिया करतो आणि शरीरातील ताण कमी करतो.
जेव्हा झोप बिघडते, तेव्हा मानसिक आरोग्यावर थेट परिणाम होतो.
झोपेच्या समस्यांची मानसिक कारणं
तणाव (Stress): ऑफिस, अभ्यास, नातेसंबंध यांचा सततचा दबाव
चिंता (Anxiety): एखाद्या घटनेबद्दलची अती विचारसरणी
डिप्रेशन (Depression): दिवसभर कंटाळवाणं वाटणं आणि रात्री झोप न लागणं
स्क्रीन टाईम वाढणं: झोपेच्या अगोदर मोबाईल/टीव्हीचा वापर
अनियमित जीवनशैली: झोपण्याची वेळ ठरलेली नसणे
झोपेची समस्या आणि मानसिक आजार – दोन्ही एकमेकांशी जोडलेले
कधी कधी झोप न लागणं हे एखाद्या मानसिक विकाराचं लक्षण असू शकतं, उदा.
Generalized Anxiety Disorder (GAD)
Depression
Bipolar Disorder
PTSD
काही वेळेस झोपेच्या समस्यांमुळे मानसिक आरोग्य ढासळतं – आणि काही वेळेस मानसिक आजारामुळे झोप खराब होते. त्यामुळे हे चक्र तोडणं आवश्यक आहे.
झोप सुधारण्यासाठी काही प्रभावी उपाय
झोपेची ठराविक वेळ ठेवा
मोबाईल/स्क्रीन झोपण्याच्या किमान १ तास आधी बंद करा
कैफीन, मद्य, तंबाखू टाळा
ध्यान, योगसाधना किंवा श्वसनाचे व्यायाम करा
झोपेपूर्वी गरम पाणी पिणे, मृदू संगीत, किंवा पुस्तक वाचन करा
कधी डॉक्टरांचा सल्ला घ्यावा?
दररोज झोप लागत नाही
झोप लागली तरी मधेच अनेक वेळा जाग येते
दिवसभर थकवा, चिडचिड
लक्ष केंद्रीत न होणे
सतत विचार येणे
जर ही लक्षणं २ आठवड्यांपेक्षा जास्त काळ टिकत असतील, तर तज्ज्ञ डॉक्टरांचा सल्ला घेणं आवश्यक आहे.
मनाची झोपही तितकीच महत्त्वाची आहे!
शरीर थकवलं की आपण लगेच विश्रांती घेतो,
पण मन थकलं, विचार थांबत नाहीत, झोप लागत नाही – तरी आपण दुर्लक्ष करतो.
झोप न लागणं, मधेच वारंवार जाग येणं, सतत चिंता किंवा चिडचिड वाटणं – हे फक्त थकवा नाही, हे मन सांगतंय की त्याला मदतीची गरज आहे.
ही लक्षणं जर सातत्याने जाणवत असतील तर, तज्ज्ञ डॉक्टरांची भेट घेणं अत्यंत आवश्यक आहे.
